Інавацыі ў філалагічнай адукацыі

20 сакавіка на філалагічным факультэце адбыліся адкрытыя практычныя заняткі па сучаснай беларускай мове, якія правёў дацэнт кафедры сучаснай беларускай мовы Георгій Канстанцінавіч Чахоўскі. Тэма заняткаў – «Нормы сучаснага беларускага вымаўлення».

Мэта заняткаў – замацаванне арфаэпічных норм сучаснай беларускай літаратурнай мовы.

Дасягненне гэтай мэты патрабуе вырашэння наступных задач.

Адукацыйныя задачы:

• абагульненне і сістэматызацыя ведаў студэнтаў аб фанетыцы і арфаэпіі як раздзелах мовазнаўства, аб сістэме галосных і зычных гукаў сучаснай беларускай мовы, аб спосабах іх пісьмовага абазначэння, суадносінах гукавога і літарнага аблічча слова;
• фарміраванне ведаў аб спецыфіцы арфаэпічных норм сучаснай беларускай літаратурнай мовы;
• фарміраванне ўменняў вызначаць арфаэпічныя нормы, карыстаючыся слоўнікам;
• прывядзенне вуснага маўлення ў адпаведнасць з нормамі сучаснай беларускай мовы;
• актуалізацыя асноўных правіл вымаўлення галосных і зычных гукаў, спалучэнняў гукаў ва ўласных і запазычаных словах.
• Развіццёвыя задачы:
• развіццё вуснага маўлення, мыслення, здольнасці да самаацэнкі;
• развіццё ўменняў лагічна, паслядоўна і выразна выкладаць свае думкі, аналізаваць і сістэматызаваць вучэбны матэрыял;
• удасканаленне ўменняў выяўляць асноўныя гукавыя працэсы, выконваць фанетычны разбор слова і транскрыбіраваць слова; ацэньваць сваё і чужое вуснае маўленне з пункту гледжання яго адпаведнасці арфаэпічным нормам сучаснай беларускай мовы;
• удасканаленне навыкаў працы з арфаэпічным слоўнікам і ўменняў знаходзіць неабходную інфармацыю з даведачнай літаратуры і сучасных інтэрактыўных крыніц інфармацыі.
• Выхаваўчыя задачы:
• выхаванне паважлівага стаўлення да арфаэпічных норм беларускай літаратурнай мовы;
• выхаванне пачуцця глыбокай адказнасці за чысціню і правільнасць вуснага беларускага маўлення.

Мэты, якія ставіліся студэнтамі перад сабой.

Рэгулятыўныя: уменне разумець ход работы, вызначаць мэты, ставіць задачы, развіваць матывы і інтарэсы.

Пазнаваўчыя: імкненне навучыцца выконваць работу канкрэтнага тыпу.

Камунікатыўныя: планаванне вучэбнага супрацоўніцтва.

Асабовыя: зразумець неабходнасць ведаў і ўменняў, якія фарміруюцца на практычных занятках (самавызначэнне і сэнсаўтварэнне).

Заняткі праводзіліся са студэнтамі 1 курса спецыяльнасці «Беларуская філалогія».

У працэсе правядзення заняткаў ствараліся вучэбныя сітуацыі, якія патрабавалі актыўнай пошукавай дзейнасці студэнтаў, у тым ліку самастойнай пастаноўкі праблемных пытанняў па вывучаемай тэме і пошукаў адказаў на іх з дапамогай выкарыстання інфармацыйна-камунікатыўных адукацыйных тэхналогій – як традыцыйных, так і новых спосабаў узаемадзеяння выкладчыка і аўдыторыі: гутарка, дыялог, раздатачныя матэрыялы, слайд-прэзентацыя, праца з мультымедыйным кантэнтам.

Метадычны сэнс увядзення эўрыстычнай гутаркі заключаўся ў дасягненні дыдактычнай мэты, а менавіта ў тым, каб уключыць студэнтаў у новую рэфлексіўную пазіцыю ў адносінах да ўласных спосабаў асэнсавання ведаў. Цэнтральнае месца ў гэтай форме арганізацыі заняткаў адводзілася не столькі кантролю над засваеннем ведаў, колькі забеспячэнню зваротнай сувязі.  Сродкамі актывізацыі выступалі пытанні да аўдыторыі, арганізацыя дыскусіі з паслядоўным пераходам яе ў дыспут, што дазволіла стварыць умовы для ўзнікнення альтэрнатыўных навуковых думак, прыцягваць увагу студэнтаў да найбольш важных пытанняў тэмы, вызначыць змест, метады і тэмп выкладу навучальнага матэрыялу з улікам асаблівасцей аўдыторыі.

Пытанні да аўдыторыі (як элементарныя, так і праблемныя) прызначаліся не толькі для праверкі ведаў, але і для вызначэння ўзроўню лінгвістычнай дасведчанасці студэнтаў па праблемах арфаэпічных норм. Прадумваючы адказы на пастаўленыя пытанні, студэнты самастойна прыходзілі да высноў і абагульненняў, разумеючы глыбіню і важнасць праблемы, што ў сваю чаргу павялічвае іх цікавасць да матэрыялу і ўзровень яго ўспрымання. Выбар пытанняў для абмеркавання ажыццяўляўся ў залежнасці ад ступені падрыхтаванасці студэнтаў і тых дыдактычных задач, якія вырашала аўдыторыя.

Выкладчык не толькі выкарыстоўваў адказы студэнтаў на пытанні, але і арганізаваў свабодны абмен меркаваннямі ў інтэрвалах паміж лагічнымі структурнымі кампанентамі заняткаў, што дазволіла актывізаваць пазнавальную дзейнасць аўдыторыі і кіраваць калектыўным меркаваннем групы, расставіць акцэнты з мэтай пераканання, пераадолення негатыўных установак і памылковых меркаванняў.

Заданні аналітыка-творчага характару былі звязаны са стварэннем сітуацый навуковага дыспуту па праблеме выяўлення адхіленняў ад літаратурнай арфаэпічнай нормы і асэнсавання іх прычын з выкарыстаннем культурна-гістарычных крыніц.

Актуальнай формай арганізацыі вучэбнай дзейнасці (разам з традыцыйнымі парнай, індывідуальнай, групавой і франтальнай) з’явілася стварэнне ўласнага «адукацыйнага прадукта». Студэнты прааналізавалі сучасныя сродкі масавай інфармацыі на прадмет адпаведнасці маўлення арфаэпічным нормам сучаснай беларускай літаратурнай мовы, склалі рэестр аўдыяматэрыялаў, запісаны на электронныя носьбіты.

У якасці дамашняга задання студэнтам было прапанавана выканаць заданні творча-аналітычнага характару: праслухаць фрагменты вусных тэкстаў, затранскрыбіраваць іх, параўнаць вымаўленне і напісанне.

Групавое заданне на дом прадугледжвала аналіз відэазапісаў з цыклу «Сустрэчы ў БДУ» з Я. Брылём, Н. Гілевічам і Р. Барадуліным з мэтай вызначэння ролі майстроў мастацкага слова ў фарміраванні і развіцці арфаэпічных норм сучаснай беларускай літаратурнай мовы.

Атрыманыя вынікі

Асобасныя:

студэнты ўсвядомілі сігніфікатыўную і перцэптыўную функцыі гукаў, зразумелі важнасць нарматыўнага пісьмовага і вуснага маўлення ў працэсе камунікацыі.

Метадысцыплінарныя:

студэнты ўдасканалілі ўменні працаваць з рознымі крыніцамі інфармацыі: тэкстамі вучэбных дапаможнікаў, слоўнікамі, інтэрнэт-рэсурсамі;

студэнты навучыліся здабываць неабходную вучэбную інфармацыю з культурна-гістарычных крыніц, выкарыстоўваць яе ў практычнай дзейнасці, абагульняць, аналізаваць вучэбны матэрыял і рабіць неабходныя высновы.

Дысцыплінарныя:

студэнты вызначылі асноўныя фанетычныя працэсы, удасканалілі навыкі правядзення фанетычнага разбору і транскрыбіравання фанетычных адзінак; навучыліся ацэньваць сваё і чужое вуснае маўленне з пункту гледжання яго адпаведнасці арфаэпічным нормам сучаснай беларускай мовы.

І. У. Таяноўская, кандыдат педагагічных навук, дацэнт, загадчык кафедры рыторыкі і методыкі выкладання мовы і літаратуры:

 – Інавацыйным на праведзеных занятках з’яўляецца, у прыватнасці, актыўны зварот да асобаснага маўленча-камунікатыўнага вопыту саміх студэнтаў, да іх прафесійнага меркавання, уключэнне студэнтаў-першакурснікаў у працэс абмеркавання актуальных праблем сучаснага мовазнаўства ў якасці зацікаўленых, раўнапраўных калег. Абгрунтаваным і цікавым з’яўляецца прыцягненне сучаснай лексікаграфічнай базы, звестак з эксперыментальнай фанетыкі, што садзейнічала актывізацыі пошукава-даследчага мыслення студэнтаў.